Kodeks Rodziny i Opiekuńczy formułuje zasadę, zgodnie z którą oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jak to z zasadami bywa, są od nich wyjątki. Tak też jest w przypadku zasady przesądzającej o równości udziałów w majątku małżeńskim. W przypadku zakończenia małżeństwa w drodze rozwodu, którego skutkiem jest ustanie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej oraz w przypadku ustanowienia pomiędzy małżonkami, w drodze umowy lub wyroku sądowego, rozdzielności majątkowej małżeńskiej, małżonkowie lub byli małżonkowie mogą przystąpić do zwyczajowo najbardziej dynamicznej rozgrywki w postaci podziału majątku. Poniżej odniosę się jedynie do omówienia możliwości nierównego podziału tego majątku, pozostawiając dyskusję na temat rozliczeń pomiędzy małżonkami z tytułu nakładów z majątku wspólnego na majątki osobiste i z majątków osobistych na majątki wspólne, do omówienia w kolejnym wpisie.
Ważne powody i znaczna dysproporcja w przyczynieniu się małżonków do powstania ich majątku wspólnego.
Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy stanowi, że z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustalenia udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Ta zasada działa celem zrównoważenia pracy zawodowej jednego z małżonków i pracy drugiego małżonka w domu, w ramach prowadzenia gospodarstwa domowego oraz wychowywania dzieci. Nie stanowią ważnych powodów okoliczności niezależne od małżonka i przez niego niezawinione, w szczególności związane z nauką, chorobą czy bezrobociem. Tym samym nie każde zachowanie małżonka naruszające zasady współżycia społecznego i w związku z tym zasługujące na negatywną ocenę będzie stanowiło o ważnym powodzie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, ale tylko takie zachowanie, które ma negatywny wpływ na ten majątek.
Przyczynianie się do powstania majątku wspólnego.
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego, jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspakajanie jej potrzeb, czyli nie tylko wysokość zarobków, czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także i to, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich. Według Sądu Najwyższego, różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków może uzasadniać ustalenie nierównych udziałów tylko wtedy, gdy różnica jest istotna i wyraźna. Nie jest też obojętna proporcja, w jakiej rzeczywisty wkład małżonków w powstanie majątku, pozostaje do wartości całego majątku.
Rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do powstania majątku dorobkowego.
Zastosowanie nierównego podziału majątku wspólnego możliwe jest wyjątkowo dopiero wówczas, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Może się to przejawiać w uporczywym uchylaniu się od wykonywania pracy zawodowej lub wykonywaniu pracy zawodowej za wynagrodzenie rażąco poniżej tego, jakie wynikałoby z wykształcenia i doświadczenia zawodowego małżonka, trwonienie majątku i gospodarowanie nim w sposób rażąco go pomniejszający, także jako rezultat różnego rodzaju uzależnień, nieuzasadnione zadłużanie majątku, także w wyniku nierozsądnych decyzji gospodarczych skutkujących np. postępowaniami egzekucyjnymi, obciążanie majątku wspólnego kosztami nieuzasadnionych postępowań cywilnych lub kosztami zawinionych postępowań karnych. Różny stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku dorobkowego może uzasadniać ustalenie nierównych udziałów wtedy, gdy różnica jest istota i wyraźna.
Winy odnoszącej się do nieprzyczyniania się do powstania majątku wspólnego lub przyczyniania się w mniejszym stopniu, nie należy utożsamiać z winą w rozkładzie pożycia.
Wystąpienie z żądaniem ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym nie jest ograniczone żadnym terminem, ani nie ulega przedawnieniu. Ustalenie nierównych udziałów nie jest natomiast możliwe już po dokonaniu podziału majątku wspólnego.
